جايگاه و ضرورت به كارگيري مديريت دانش در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي
در سالهاي اخير مؤسسات معتبر آموزش عالي تغييرات مهمي را در زمينه نقش و جايگاه خود در جوامع در حال تحول از جامعه صنعت محور به جامعه دانايي محور تجربه كردهاند. تحولات اجتماعي، كمبودهاي مالي، رابطه متقابل بازار- دانشگاه و وجود انگيزهها و محركهاي علمي، فشار سنگيني را براي افزايش بهرهوري و استفاده بهينه از سرمايههاي فكري بر دانشگاهها تحميل كرده است. با توجه به اين كه آموزش عالي نقش استراتژيكي در توسعه برعهده گرفته است، نه به اين دليل كه خود يك صنعت است بلكه بيشتر به اين دليل كه دانشگاهها منبعي از ايدههاي جديد و سرمايههاي فكري هستند كه بهرهوري را دركليت اقتصاد جهاني تحت تأثير قرار ميدهند، اهميت دانش و مديريت آن در اين مؤسسات از هر امر ديگري حياتيتر به نظر ميرسد. استفاده از تكنيكها و فناوريهاي مديريت دانش در آموزش عالي، به اندازه كاربرد آن در بخش تجاري، ضروري و مهم است و اگر به طور مؤثر و كارامد انجام شود، ميتواند منجر به قابليتهاي تصميمگيري بهتر شود، زمان چرخه توليد «محصول» (براي مثال، تحقيق و توسعه برنامه درسي) را كاهش دهد، خدمات آموزشي و اداري را بهبود بخشد و هزينهها را پايين آورد (كيدول[1] و همكاران، 2000).
متاكسيوتيس و پساراس2 (2003) سه وظيفه اصلي دانشگاهها را به طور مختصر بيان نمودهاند كه شامل آموزش به معناي آمادهسازي دانشجويان به اين منظور كه فراگيران دائمي و موفقي باشند، تحقيق و پژوهش به معناي گسترش مرزهاي دانش انساني و ارتقا سطح خلاقيت و ارائه خدمات به معناي خدمت به جوامع، خدمت در پستهاي رهبري در دانشگاه و در سازمانهاي حرفهاي و فعاليتهاي توسعهاي كه براي خدمت به جوامع محلي، ملي و بين المللي در نظر گرفته شدهاند، ميباشد. دانشگاهها بايد در راستاي انتظارات جامعه جهاني به حيات خود ادامه دهند. آنها بايد روشهاي خوبي كه از فناوريهاي ارتباطي و اطلاعاتي و جهاني شدن نشأت ميگيرد را بپذيرند و خود را با آن وفق دهند.
به طور كلي دانشگاه محلي است كه در آن دانش به دست آورده ميشود، توليد، منتشر، توزيع و به كار گرفته شده و ذخيره مي شود و تمامي اينها اقدامات فعالانه بسياري را ميطلبد. محيط دانشگاه، ذاتاً براي به كارگيري اصول و روشهاي مديريت دانش مناسب است. دلايل متعددي براي اين امر ارائه شده است:
- دانشگاهها معمولاً داراي زيرساختار اطلاعاتي مدرنتري ميباشند (هر چند در كشورهاي در حال توسعه اين جنبه نسبتاً ضعيف است ولي در مقايسه با ديگر نهادها و سازمانهاي اين كشورها، اين نكته باز هم صادق است).
- تبادل دانش با ديگران، براي مدرسان و سخنرانان، امري طبيعي است.
- هدف دانشجويان، كسب دانش از منابع موجود و قابل دسترس در كوتاهترين زمان ممكن ميباشد (محي الدين، 2007).
طبق نظر جاروسلاو3، براي چگونگي بهرهگيري دانشگاهها از ايده مديريت دانش و اصول آن، سه امكان وجود دارد:
- تدريس آنها در يك دوره آموزشي مناسب
- به كارگيري آنها براي حمايت از تصميمات مديريتي آن، ارتقا سطح مديريت و بهرهوري اسناد داخلي، افزايش سطح انتشار دانش و اطلاعات
- استفاده از آن براي ايجاد يك تغيير كيفي در خود فرايند آموزشي و تحصيلي (جاروسلاو، 2000).
طرح اتخاذ و اجراي اصل مديريت دانش در دانشگاه را ميتوان با يكي از راههاي زير آغاز نمود:
١. روش نزولي (از بالا به پايين): از سطح دانشگاهي شروع ميشود و به سطح دانشكدهاي ميرسد.
٢. روش صعودي (از پايين به بالا): از سطح دانشكدهاي شروع ميشود و به سطح دانشگاهي ميرسد.
- روش چرخهاي: از سوي مديريت عالي دانشگاه دستورالعمل صادر ميشود، چندين دانشكده انتخابي دستورات را برنامهريزي، طراحي و اجرا خواهند كرد و سپس آن را به مديريت عالي گزارش خواهند داد. مديريت عالي فعاليتهاي اجرايي دانشكدهها را نظارت و بازبيني مينمايد و بازخوردي ارائه ميدهد. سپس دانشكدهها آن را بازبيني و اصلاح خواهند كرد تا زماني كه نتيجه مطلوب، حاصل آيد (مختار، 2004).در بررسي منافع و دستاوردهاي دانشگاههايي كه به طور اثربخش مديريت دانش را به كار ميگيرند، مديران پنج مزيت سرعت فرايند، مزيت پايدار از طريق نوآوري مداوم، شناسايي و سازگاري با تغييرات، تداوم، حفظ و رشد داراييهاي فكري را ذكر كردهاند (رادينگ[1]،1383، ص83 ). در نهايت بايد بيان داشت كه دانشگاهها و آموزشگاهها براي اعمال شيوههاي مديريت دانش به منظور حمايت از هر قسمت از رسالت خود، از آموزش گرفته تا خدمات عمومي و تحقيق و پژوهش، موقعيتهاي مهمي را دارا ميباشند. مديريت دانش نبايد براي مؤسسات آموزش عالي، يك ايده كاملاً جديد به نظر برسد، بلكه چرخش جديدي پيرامون هدف نهايي آنهاست. اما اجراي آگاهانه و خردمندانه شيوههاي مديريت دانش، درسي است كه هوشمندترين سازمانها در بخشهاي تجاري و غير انتفاعي در حال آموزش و يادگيري مجدد آن هستند[1]. Radding
[1]. Kidwell 2. Metaxiotis & Psarras 3. Jaroslave