مجلس در تصويب اساسنامه شركت‌هاي دولتي و مؤسسات عمومي غير دولتي به اركان تصميم‌گيري شركت‌ها اجازه داده است كه براي حل و فصل اختلافات و دعاوي خود از طريق صلح و سازش با رعايت اصل ١٣٩ قانون اساسي اقدام نمايند از بابت نمونه به دو مورد آن اشاره مي‌گردد.
يك- در ماده ٢۶ اساسنامه شركت كشتيراني ايران و پاكستان آمده است: هيئت مديره نماينده قانون شركت است و به جز مواردي كه به موجب لايحه قانون اصلاح قسمتي از قانون تجارت ١٣۴٧ اختيارات آن محدود شده است. بدون محدوديت مجاز به انجام كليه اقدمات زير است:
انتخاب داوران يا كارشناسان، ادعاي جعل، تعيين وكلا و تصويب حق توكيل غير و اختيارات ضروري به آنان و عزل آنان و حل و فصل كليه دعاوي از طريق سازش يا داوري با رعايت اصل ١٣٩ قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران (اساسنامه شركت كشتيراني ايران و پاكستان، مصوب ٨/١١/٧۴)
دو- اساسنامه شركت مادر تخصصي عمران و بهسازي شهري ايران در بند ١١ ماده ١٣ كه وظايف مجمع عمومي عادي را بيان مي‌كند، آورده است. اتخاذ تصميم نسبت به رفع اختلافات شركت با سايرين از نظر ارجاع موارد به داوري يا صلح و سازش با آنها با رعايت قوانين و مقررات مربوطه از جمله اصل ١٣٩ قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ( اساسنامه شركت مادر تخصصي عمران، مصوب ١٩/١١/ ٨٢)[1]
٢- حقوق بين‌المللي
كميسيون حقوق تجارت بين الملل سازمان ملل متحد(آنسيترال) در 17 دسامبر 1966 ميلادي به موجب قطعنامه شماره 2205 مجمع عمومي تاسيس شد. اين كميسيون در آغاز مركب از 29 عضو بود ولي در سال 1973 به 36 عضو افزايش يافت و نهايتا از سال 2004 به اينطرف به 60 عضو رسيده است.اعضاء توسط مجمع عمومي سازمان ملل براي مدت 6 سال تعيين ميگردند و هرسـه سال، نيمي از اعضاء تغيير مي يابند.
در طول مدت 42 سالي كه ازتشكيل اين كميسيون مي گذرد، آنسيترال به تهيه و تدوين چندين معاهده بين المللي تجاري وچند قانون نمونه {Model Law } پرداخته و به اين وسيله قواعد و عرفهاي جديدي در تجارت بين المللي ايجـاد كرده است.
هدف اصلي آنسيترال، تنظيم و يكنواخت كردن قواعـــد و مقررات تجارت بين المللي است؛نحوه عملكرد آن نيزبـــــه صورت تنظيم و تدوين و در نهايت تصويب قوانين نمونه است. قانون نمونه درمورد حواله اعتبارات بين المللي (مصوب 1992) وقانون نمونه در مورد تجارت الكترونيكي (مصوب 1985 ) از اين قبيل مصوبات آنسيترال مي باشند.همچنين بخش ديگري از كار آنسيترال مشتمل برتهيه پيش نويس معاهداتي است كه پس از بررسي به تصويب اعضاي كميسيون رسيده و براي تصويب دولتها ارائه مي گردد.
يكي از مهم ترين اقدامات آنسيترال تهيه قواعد سازش آنسيترال است،كــــه مــــجمع عمومي سازمان ملل در 4 دسامبر 1980 پيروي از آن الگو را به كليه دول عضو خود توصيه نموده است.بايستي توجه داشت كه اين قواعد فقط هنگامي اعمـــال مي شود كه طرفين اختلاف،قبلا تبعيت از آن قواعد را در مواقع اختلاف پذيرفته باشند.
يكي ديگر از كارهاي اثرگذار آنسيترال تهيه و تدوين قواعد داوري آنسيترال در سال 1976 است؛قواعدي كه مجمع عمومي سازمان ملل در همان سال استفاده از آنها را به دول عضو ملل متحد اكيدا توصيه كرده است .اتفاقا اين قواعد مورد توجه و مقبوليت اكثـــر دولـــتـها قرار گرفته است. آنسيترال بـــراي كمك بـــــه قوه مجريه و پارلمان دولت هائي كه از قواعد داوري آنسيترال استفاده مي كنند،راهنماي چگونگي اجراي اين قانون نمونـــــــــه را نيز منتشر نموده است. راهنماي حقوقي آنسيترال در مورد قراردادهاي بين المللي براي كارهاي صنعتي ساختمانيكه در ماه فوريه سال 1988 به شش زبان رسمي سازمان ملل متحد منتشر شد،يكي از اين موارد مي باشد. اين راهنما مسائل حقوقي در ارتباط با كارهاي صنعتي ساختماني را مطرح مي سازد و شامل موارد قبل ازانعقاد قرارداد و بعد از زمان قرارداد نيز مي شود وراه هاي احتمالي براي طرفين در رويايي بــا اين مسائل را مشخص مي سازد. همچنين اين راهنما مسائل ويژه خريداران جهان سوم را درنظر گرفته است. آنسيترال يك راهنماي ديگر تحت عنوان راهنمــاي حقوقي آنسيترال در خصوص حواله هاي اماني الكترونيكي تهيـه نموده است كه درسال 1987 در خصوص مسائل حقوقي ناشــــــي ازحواله هاي اماني الكترونيكي منتشر نموده است. راهنماي معاملات متقابل بين المللي و راهنماي ورشكستگي برون مرزي را نيز بايد به اين مجموعه افزود.
دبيرخانه آنسيترال نقش مهمي در گردآوري و انتشار اطلاعات در خصوص تصميمات و آراء دادگاهها وداوري هائي كه بر مبناي معاهدات و قوانين نمونه آنسيترال اتخاذمي گردد، داشته و از اين رهگذر،نظام خاصي را بوجود آورده است .هدف اين نظام توسعه آگاهي بين المللي نسبت به متون حقوقي آنسيترال در جهت تسهيل تفسير يكسان و اجراي هماهنگ قوانين آنسيترال است.[2]
آموزش حقوق تجارت بين الملل از طريق برگزاري همايشهاي مــلي و منطقــــــه اي به منظور توســــــعه اطلاعات درخصوص كار آنسيترال بخصوص دركشورهاي درحـــال توســــــعه،با هدف ترويج استفاده از متون آنسيترال در ايــــن گونه كشورها يكي ديگر از فعاليتهاي آنسيترال است. آنسيترال براي محققين و وكلاي جوان ،همزمــــــان بــا اجلاس ساليانه كميسيون در وين ،ميزگردي شامل برنامه هاي تعليمـــاتـي درزمينه حقوق تجارت بين الملل ترتيب مي دهد.درمواردي نيز بورس هاي آموزشي (كه دربرگيرنده هزينه هاي مسافـــرت نيز مي باشد) بـه برخي شركــــت كنندگان اعطاء مي گردد.
كليه اسناد مهم و اساسي آنسيترال كه درارتباط با كار كميسيون و گروه هاي كاري آن است، در سالنامــه آنسيترال منتشر مي شود. سالنامه همچنين شامل گزارش سالانــه كار آنسيترال نيز مي شود. هر سالنامه ظرف يك يا دو سال بعد از كاركميسيون،منتشر مي شود. سالنامه آنسيترال نقش مهمي در زمينه تبادل تجربــــيات و نيز اطلاع رساني در خصوص مصوبات قانوني و قراردادهاي تجاري بين المللي دارد؛ بگونه اي كه اين سالنامه هر ساله علاوه بر گزارش فعاليتهــاي آنسيترال به فعاليتهاي اكثر سازمانهاي بين المللي از جمله آنكتاد،وايپــــــــــو،يونيدو، كميسيون اقتصادي اروپا،مركز همكاريهاي بين المـــــللي و چند سازمان بين المللي ديگرمي پردازد و از اين وادي در استحكام قراردادهاي بين المللي و كمك به توسعه همكاريهاي منطقه اي و بين المللــــي ميان كشورهاي انتقال دهنده و كشورهاي پذيرنده فن آوري ،نقشي موثر ايفا مي كند.[3]
در طول بيست سال گذشته، نياز به وضع قانون در جهت توسعه و تشويق حل و فصل اختلافات از طريق سازش و ميانجيگري مورد نظر كشورهاي گوناگون قرار گرفته است. در سال 1998 تهيه مقررات متحدالشكل در خصوص سازش تجاري بين‌المللي در دستور كار آنسيترال قرار گرفت و بر اين اساس در سال 2002 قانون نمونه سازش تجاري بين‌المللي به تصويب آنستيرال رسيد.
[1]. رهگشا، اميرحسين، نگاهي به شوراهاي حل اختلاف، تهران، انتشارات دانشور، چ دوم، 1383، ص 43.
[2]. اسدي نژاد، محمد،ويژگي هاي مقررات داوري سازمان جهاني مالكيت فكري و مقايسه آن با قانون داوري تجاري بين المللي، مجله حقوق، شماره١، ١٣٨٠.، ص ۴٣.
[3]. همان، ص ۶۵.