نظام پنج اس براي اولين بار بعد از جنگ جهاني دوم در ژاپن شكل گرفت ولي ايده اوليه اين سيستم ژاپني نمي باشد. ژاپني ها در هنگام بازديد از برخي صنايع آمريكا (همچون كارخانه هاي مهمات سازي، كبريت سازي، داروسازي، مواد غذايي، تجهيزات پزشكي و...) با پديده خانه داري صنعتي[1] آشنا شدند. مواردي همچون نظافت، بهداشت، نظم و ترتيب، رعايت كامل ايمني و جلوگيري از حوادث به ويژه انفجار و آتش سوزي، جلوگيري از انباشت ضايعات و مواد در راهروها و خيابان هاي كارخانه و معابر داخل كارگاه ها، ريخت و پاش ابزار و نشت روغن و مواد شيميايي در كارخانه ها رعايت مي شد كه عدم رعايت آنها موجب بروز خطرات و ضايعات غيرقابل جبران جاني، مالي و اجتماعي گرديده و يا محصول آنها مستقيما با بهداشت و سلامتي مصرف كننده سروكار پيدا مي كرد. الگوهاي اوليه اي كه مورد استفاده ژاپني ها قرار گرفت شامل سه دسته از صنايع آمريكايي و اروپايي مي باشد[2].
دسته اول، صنايعي مي باشند كه رعايت بهداشت، تميزي و نظم از زير ساخت هاي اساسي آن مي باشد، مانند صنايع بهداشتي و دارويي يا صنايع ميكروالكترونيك كه عموماٌ نيازمند محيطي تحت عنوان اتاق تميز[3] مي باشند.
دسته دوم، سازمان هاي خدماتي مانند سوپر ماركت ها، هتل ها، كتابخانه ها و مراكز تفريحي را در بر مي گيرد. در اين سازمان ها، مشتري با محيط سازمان تماس مستقيم و نزديك دارد. حساسيت بالاي مشتريان اين گونه از سازمان ها به تميزي، نظم و سرعت پاسخگويي به خواسته هايشان، موجب مي شود كه اين سازمان ها براي بقا و رقابت ناچار باشند كه اصول خاصي را رعايت نمايند. به طور كلي در آمريكا رعايت اين گونه از اصول (چه اجبار قانوني باشد و چه الزام عرفي و صنفي) در زمينه هايي كه مرتبط با بهداشت و سلامتي انسان ها مي باشد، خانه داري خوب[4] ناميده مي شود.
دسته سوم، شامل سازمان هاي پيشرويي مي باشند كه به اهميت مباحثي مانند انسان با ماشين، انسان با كار و انسان با محيط، توجه خاصي نموده و تلاش نموده اند كه ارتباطي منطقي و سالم بين انسان، ماشين، كار، پديد آورند. ژاپني ها با مشاهده تاثير و نقش قابل توجه معيارهاي خانه داري صنعتي در ايجاد محيط كاري آراسته، حفظ ايمني و بهداشت و غيره برآن شدند تا معيارهاي مذكور را در شركت هاي ژاپني به كار گيرند. تطبيق اصول خانه داري صنعتي با شرايط حاكم بر صنايع ژاپن و بومي نمودن آن منجر به شكل گيري پنج اصل در آراستگي محيط كار گرديد و از آنجا كه اين پنج اصل با تلفظ اس شروع مي شد، پنج اس نامگذاري گرديده است (هاشم پور، 1389).
كايزن، سيستم بهبود مستمر در كيفيت، فناوري، فرآيندها، ساختار شركت، بهره وري، ايمني و رهبري مي باشد. كايزن پس از جنگ جهاني دوم در ژاپن ايجاد گرديد. كلمه كايزن به معني بهبود مستمر مي باشد. كايزن تركيبي از كلمات ژاپني 改 ("kai") به معني تغيير دادن يا اصلاح كردن و كلمه 善 ("zen") به معناي خوب مي باشد. كايزن سيستمي است كه تمام كاركنان را در بر مي گيرد، از مديريت ارشد تا خدمه نظافت. همه با مطرح كردن پيشنهاداتي كه بهبودهاي كوچكي را ايجاد مي كنند تشويق مي شوند. اين يك فعاليت يك ماهه و يا يك ساله نيست، بلكه بايد به طور مستمر انجام شود. شركت هاي ژاپني مانند تويوتا و كانن، در مجموع از 60 تا 70 پيشنهادي كه به ازاي هر كارمند ژاپني كه در هر سال نوشته شده اند را به اشتراك گذاشته و به مرحله اجرا در مي آورند. در اغلب موارد اين ايده ها به منظور تغييرات عمده نيستند. كايزن بر مبناي تشكيل تغييرات كوچك روي يك اساس منظم شكل مي گيرد: اساسي كه هميشه در حال بهبود بهره وري، ايمني و كارايي و در نظر گرفتن كاهش ضايعات مي باشد. بهبودهاي كوچك به طور مستمر منجر به مزاياي عمده اي در سازمان مي شود. اين بهبودها منجر به كيفيت بهبود يافته، ايمني بهتر، تحويل سريع تر، هزينه هاي كمتر و رضايت هر چه بيشتر مشتريان مي شوند. پيشنهادات به ناحيه مشخصي مانند توليد و بازاريابي محدود نمي شوند. كايزن بر روي ايجاد تغييرات در هر جايي كه بهبود مي تواند شكل بگيرد بنا شده است. كايزن در ژاپن سيستم بهبودي است كه هم زندگي كاري را شامل مي شود و هم زندگي شخصي را در بر مي گيرد. كايزن حتي فعاليت هاي اجتماعي را نيز در بر مي گيرد. كايزن مفهومي است كه در تمام جنبه هاي زندگي اشخاص به كار برده مي شود (پهلواني، 1391).
پذيرش اجتماعي و فرهنگي يك سيستم و همخواني آن با فرهنگ ميزبان شرط اساسي ماندگاري آن سيستم است. براي اجراي موفق نظام آراستگي بايد بتوان عناصر موجود در آن را با عناصري از فرهنگ ملي و ديني پيوند زد. نظام آراستگي در غرب پايه گذاري شد و در ژاپن تكامل يافت و سپس به اقصي نقاط جهان راه يافت. گسترش و پذيرش نظام آراستگي در كشورهاي مختلف، با داشتن فرهنگ هاي متفاوت، نشان مي دهد كه مفاهيم نظام آراستگي با فرهنگ هاي گوناگون سازگار است. در فرهنگ ديني و ملي ما ايرانيان آموزه هايي وجود دارد كه نظام آراستگي با آن عناصر سازگار است و پذيرش آن را ساده مي سازد. تعاليم ديني ما مشحون از دستورات ظريف و دقيقي است كه بر پاكيزگي تاكيد دارد و آن را نشانه ايمان به مكتب مي داند. سفارش حضرت علي (ع) به نظم پس از سفارش به تقوا اهميت نظم در زندگي را نشان مي دهد. نظم و ترتيب و وقت شناسي در اجراي برنامه هاي عبادي و دستورات ديني از جمله نماز به حدي روشن است كه نياز به توضيح ندارد. رساله هاي عمليه كه بيانگر بخشي از دستورات اسلام است تحت عناوين مطهرات و نجاسات مفاهيمي برجسته تر و عالي تر از پاكيزگي در پنج اس را مطرح مي كنند. رهنمودهاي پيشوايان دين در مورد لباس، مسكن، ظاهر فردي، بهداشت و نظافت، روشنگر توجه اسلام به آراستگي است (پاسبان و همكاران، 1393).
[1] House Keeping
[2] www.msi.co.ir
[3] Clean Room
[4] Good House Keeping
دانلود از لينك زير :