پيشگيري و درمان تنيدگي»
در همه اقدامات مربوط به پيشگيري و درمان تنيدگي با روي آورد «ارادي نگر» پزشكان و درمانگران مواجهيم. از اين ديدگاه، انسان هركه باشد، به منزله يك دستگاه زيست شناختي مورد نظر قرار داده مي شود؛ دستگاهي كه به هنگام فرسودگي، يعني بي‌رقمي عاطفي و بدني، بايد بتواند براساس يك «اقدام ارادي» نيروهايش را بازسازي كرده و به سرعت كار خود را از سر گيرد. حقيقت اين است كه چنين روي آوردي با ديدگاه متخصصان انگليسي زبان بيش از پژوهشگران اروپايي، مطابقت دارد و به نظر مي رسد كه روانشناسي رفتاري نگر كه الهام بخش تمامي اين پژوهشها بوده است، خود نيز تحت تاثير يك جامعه صنعتي قرار گرفته كه در آن ماشينها و رباتها بطور روزمره دليل يك كنش وري عملياتي را ارائه مي دهند: «در صورت فرسودگي يك قطعه، ايد عوض شود».
(استورا، 1377، ص143)
ما براين باوريم كه آثار تنيدگي بر سلامت افراد را بايد در دو سطح مورد تحليل قرار دهيم: يك سطح جامعه شناختي بررسي رفتار كلي افراد تنيده و يك سطح روانشناختي و زيست شناختي واكنشهاي فرد به تبع تاريخچه ژنتيكي و فرايندهاي تحولي يافتگي رواني. اما در اغلب موارد، پژوهشها به سطح اول محدود شده اند و سپس از وراي داده هاي كلي و براساس يك تصنع معنايي، به سطح فردي بازگشته‌اند.
(استورا، 1377، ص143)
شيوه هاي سنتي و جديد در پيشگيري از تنيدگي
نشانه هاي تنيدگي مانند ضطراب، افسردگي، تنش عصبي، بيخوابي، اختلالهاي جنسيت، تقليل تنود، خستگي، كاهش توجه و حالت مراقبت، تقليل حافظه و همچنين اختلالهاي بدني كنشي و عضوي مختلف مانند اختلالهاي هضمي، قلبي، عروقي، سردردهاي مزمن، ورم روده، نفس تنگي وجز آن، در سطح فردي قابل مشاهده اند.
هر كس هشيارانه يا به صورت ناهشيار مي تواند تغييرات بدني و رواني اي را كه به علت تنيدگي به وجود مي آيند، احساس كند. بشر همواره از شيوه هاي مختلف براي مقابله با وقايع زندگي روزمره سود جسته است و درعصر جديد، پيشرفتهاي داروشناختي در ارائه راه حلهاي جديد، مشاركت گسترده اي داشته اند.
اما آنچه در اين مورد بيشتر به چشم مي خورد، سرمايه گذاري قابل ملاحظه در كنش‌وري دهاني براي رويارويي با تنيدگي است. بدين معنا كه به هنگام تنيدگي، نوعي واپس روي رواني استقرار مي يابد و بازگشت به خوشبختي و آرامش دوره تغذيه مادرانه را براي موجودات دردمند انساني، تسهيل مي كند.
(استورا، 1377، ص143)
شيوه هاي سنتي
توسل به الكل كه به هنگام بازگشت از كار، نوعي آرامش و تحريك شدگي قليل را ايجاد مي كند مي تواند در صورت افراط، اختلالهاي خواب را برانگيزد و افسردگي پنهان را تشديد كند.
توتون (نيكوتين)، براساس ازدياد توليد آدرنالين، به كاهش اضطراب و افزايش حالت بيداري مي انجامد و احساس انرژي بيشتر را به وجود مي آورد. اما كليه پژوهشگران در اين مورد اتفاق نظر دارند كه استفاده مداوم از آن، اختلالهاي قلبي، تنفسي وپاره اي از انواع سرطانها را در پي دارد.
(استورا، 1377، ص143)
شير، شكلات، قهوه و جوشانده ها نيز بخشي از تجويزهاي سنتي را تشكيل مي‌دهند. شير به عنوان داروي ضد بيخوابي، داراي يك اسيدآمينه (ال- تريپتوفان) است كه ارگانيزم از آن براي توليد مواد تنظيم كننده خواب سود مي جويد. اما پژوهشگران اين ماده را خواب آور نمي دانند. در اين مورد نيز بايد مجدداً به روابط پيچيده جسماني و رواني كه توسط محققان مختلف خاطر نشان شده اند، بازگرديم. ماده ال- ترپيتوفان ممكن است به خودي خود خواب آور نباشد اما مصرف شير گرم در پاره‌اي از ساعات، مجموعه روابط گذشته رواني- هيجاني مادر- كودك را فعال مي سازد و خواب را تسهيل مي كند.
(استورا، 1377، ص143)
به دليل آنكه تنيدگي در خلال روز، موجب از دست دادن انرژي مي شود، قندي كه در شكلات وجود دارد بطور موقت احساس ازدياد انرژي را ايجاد مي كند اما انسولين متقابلاً زودرنجي و خستگي را افزايش مي دهد.
همچنين كافئيني كه در قهوه وجود دارد موجب بيداري و تقويت تمركز مي شود اما اعتياد به قهوه، افزايش مقدار مصرف آن را در پي دارد و به نتايجي مانند اختلالهاي ريتم قلب، سردردها، تنش عضلاني، زودرنجي، و بيخوابي منتهي مي شود.
جوشانده ها نيز كه به منزله جانشين قهوه يا چاي مصرف مي شوند ممكن است انواع حساسيتهاي غيرقابل پيش بيني را ايجاد كنند.
(استورا، 1377، ص143)
به هر حال بايد گفت كه تمام اين هشدارها فقط بر كساني موثرند كه تابع مقررات جدي پرورشي در خانواد خود بوده اند. در چنين مواقعي، هشدارها موجب مي شوند تا آن اصول پرورشي را كه والدين براي حمايت،انتقال ارزشهاي فرهنگي، ممنوعات اجتماعي، تعصبها و جز آن القا كرده اند، از نو فعال گردند. البته كاملاً آشكار است كه همه راه حلهاي ضد- تنيدگي فقط برپاره اي از ريختهاي كنش وري رواني موثرند. در كليه موارد ديگر، با غلبه لذت ارضاي دهاني مواجه خواهيم بود و خطرات جسماني هر اندازه باشند، ممنوعات و توصيه ها در نظر گرفته نخواهند شد.
(استورا، 1377، ص146)
شيوه هاي جديد
راه حلهاي جديد ضد- تنيدگي مانند مصرف ويتامينهاي ضد- تنيدگي، خواب‌آورها، آرامبخش ها و جز آن، كه به خصوص مورد استفاده مردم جوامع صنعتي پيشرفته است، كاملاً شناخته شده اند. استفاده از ويتامينهاي C,B كه به هنگام تنيدگيهاي جسماني، جراحي ها، جراحات، حاملگي، كارهاي طاقت فرسا، كارآمدي دراز مدت و… الزامي هستند، در سطح روانشناختي موثر واقع نمي شوند و نمي‌توانند بحرانهاي اضطراب يا افسردگي را درمان كنند. وانگهي، گستردگي تبليغات در مورد فوايد ويتامينها، اين خطر را در بر دارد كه افراد را به رفتارهاي مكانيكي و خودكار بكشاند، چه اگر خوردن يك قرص به مثابه ريختن روغن در اتومبيل تلقي شود مي‌توان گفت كه با يك تجسم ذهني خطرناك در مورد سلامت مواجه هستيم.
(استورا، 1377، ص146)
بررسيهاي متعدد درباره تنيدگي به اين نكته دست يافته اند كه مصرف خواب‌آورها و آرامبخش ها در مقياس جهاني افزايش يافته است. نمي توان از مقايسه اين داروها با مواد مخدر و اعتيادي كه اين مواد در انسانها ايجاد مي كنند، چشم پوشي كرد.
خواب آورها احساس آرامش را ايجاد مي كنند و به علت تاثير بر مغز، يك خواب طبيعي را در پي دارند اما با خطر ايجاد اختلالهاي تدريجي در چرخه هاي خواب نيز توام هستند.
(استورا، 1377، ص146)
آرامبخش ها مانند خواب آورها، به تسهيل خواب و ايجاد آرامش در ريتم تنفس و سلسله اعصاب مي انجامند، اما مصرف زياد و دراز مدت آنها، به اعتياد منتهي مي شود، خستگي را به وجود مي آورد و حالات افسردگي پنهان را وخيم تر مي كند.
ساليانه بيش از 25 ميليون جعبه داروي ضدافسردگي و 75 ميليون جعبه آرامبخش در فرانسه به فروش مي رسد و بدين ترتيب اين كشور، همراه با جمهوري فدرال آلمان در راس مصرف كنندگان اروپايي اين مواد قرار دارد. در فرانسه، بيش از يازده ميليون نفر كه به علت اضطراب وافسردگي ديگر نمي توانند با تنيدگي زندگي روزمره مقابله كنند براي دستيابي به آرامش به اين قرصها متوسل مي شوند. اين نكته يكبار ديگر، مساله هزينه انساني كارآمدي جوامع صنعتي و انزواي افراد و خانواده هايي را كه در اين جوامع زندگي مي كنند، مطرح مي سازد؛ انسانهايي كه فقدان ابستگي به ارزشهاي مذهبي، فرهنگي و جز آن، آنها را از هر گونه تكيه گاه اجتماعي و روانشناختي محروم كرده است.
همه اين درمانگريهاي سنتي و جديد، در نهايت به خود- درمانگري منتهي مي‌شوند (وقتي خواب آورها و آرامبخش ها براي نخستين بار توسط پزشك تجويز شدند، فرد شخصاً استفاده از آنها را ادامه مي دهد) و نخستين خط دفاعي ضد تنيدگي افراد را تشكيل مي دهند. اما وقتي كه تشخيص وخيم تر است چه بايد كرد؟
هنگامي كه اراده فرد سست است يا وقتي كه احساس ناتواني مي كند و غرور وي جريحه دار مي شود و از آنچه به منزله ناتواني مي پندارد، احساس شرم مي كند بايد به متخصصان پزشكي و روان درمانگري متوسل شد. آخرين مجموعه تشخيصي و آماري انجمن روانپزشكي امريكا نيز علام اختلالهايي را كه بروز آنها مشاوره بلافاصله را الزامي مي سازد، تعيين كرده است: اختلالهاي خلق و خو، از دست دادن رغبت يا لذت نسبت به تمامي فعاليتها و برنامه هاي معمول زندگي. اگر لااقل پنج نشانه از نشانه هايي كه در پي مي آيند، لااقل به مدت دو هفته به اين علايم افزوده شوند، مي توان به تشخيص يك افسردگي گسترده يا مهاد مبادرت كرد:
(استورا، 1377، ص147)
- از دست دادن اشتها يا كم شدن معنادار وزن بدن يك رژيم غذايي و يا پرخوري و افزايش معنادار وزن.
- بيخوابي يا فزون- خوابي تقريباً همه روزه.
- فزون كنشي يا بيحالي (كندي رواني- حركتي).
- از دست دادن انرژي، احساس خستگي.
- احساس عدم شايستگي يا گنهكاري مفرط و نامتناسب.
- كاهش توانايي در فكر كردن يا در تمركز ذهني يا حالت بي تصميمي.
- افكار بازگشتي (راجعه) درباره مرگ يا خودكشي، وسوسه خودكشي و يا طرح معيني براي خودكشي.
و بالاخره بايد به يك نشانه مرضي كه توسط انستيتوي روان- تني پاريس (دكتر مارتي) برجسته گرديده اشاره كنيم؛ نشانه اي كه «افسردگي اصلي» ناميده شده و به محض بروز آن، توسل به يك درمانگري تخصصي الزامي است. منظور از افسردگي اصلي، نوعي افسردگي است كه فرد در خلال آن، جنبه افسرده وار و رنج و فقدان توام با آنرا احساس نمي كند، فعاليتهاي حرفه اي و ارتباطي خود را همچنان ادامه مي دهد و از هيچ چيز شاكي نيست. اما اطرافيان وي شاهد يك رفتار خودكار و حيات زدايي شده هستند كه نگراني را بر مي انگيزد. اين افسردگي اصلي به عنوان علامت اعلام كننده يك حركت از هم پاشيدگي رواني است كه مي توان به اختلالهاي بدني منتهي شود و ايجاد مانع و محدوديت در راه گسترش آن الزامي است.
(استورا، 1377، ص148)