مراحل تشخيص كودكان مبتلا به ناتواني رياضي

مراحل تشخيص كودكان مبتلا به ناتواني رياضي

همانگونه كه در تعريف كودكان با ناتواني رياضي آمده است، اين كودكان از بهره­هوشي تقريباً از هوش عادي برخوردارند و از نظر حواس بينايي و شنوايي سالمند، داراي امكانات محيطي و آموزشي نسبتاً مناسبي هستند؛ همچنين محروميت­هاي شديد عاطفي ندارند، اما در زمينه آموزش رياضي دچار مشكل اساسي هستند. لذا براي تشخيص اين كودكان اول بايد بهره­هوشي آنان سنجيده شود، سپس از نظر حواس مختلف و نقايص جسماني مورد آزمايش قرار بگيرند و نيز از نظر ابتلا به بيماريهاي نورولوژيكي و اختلالات رفتاري و هيجاني مورد بررسي قرار بگيرند و سرانجام مشكل اختصاصي ويژه آنها دقيقاً مشخص گردد.

از نظر كاربرد آزمون­هاي بررسي ناتواني رياضي شامل موارد زير است:

- آزمون­هاي هوشي: صرف نظر از بررسي ميزان هوش، آزمون­هاي هوش شامل خرده آزمون­هايي براي بررسي پيشرفت رياضي است. مخصوصاً آزمون وكسلر، اگر چه ارزش تشخيصي اين خرده آزمون­ها به علت اينكه تكاليف اغلب فقط در شكل نوشتاري يا كلامي ارائه مي­شود، محدود شده است. جنبه­هاي معين از توانائي­هاي حساب در خرده آزمون­هاي ديگر مثل حافظه كوتاه مدت عددي، ادراك فضايي و عمليات يا شكل گيري مفاهيم، خوب بررسي مي­شود كه اين نشان مي­دهد، توانائي­هاي حساب نمي­تواند مستقل از ضريب هوشي باشد؛ پس كودكان با ناتواني در رياضي بايد به دقت از نظر هوشي بررسي شوند (بزوفكا، هين و نيوماركر، 2000).

- مجموعه آزمون­هاي نوروسايكولوژي: مجموعه آزمون­هاي نوروسايكولوژي در نواحي آلماني زبان، عمدتاً TULUC، TUKI وBLN-K است. اين آزمون­ها براساس، تحليل توانايي ساختاري كودك است كه باعث استدلال در مورد نقايص موجود در مغز و ايجاد راهبردهاي درماني خاص مي­شود. كاربرد اين آزمون­ها بايد در پايان زنجيره تشخيصي باشد (همان منبع).

- آزمون­هاي پيشرفت تحصيلي: اكثراً آزمون­هاي استاندارد شده پيشرفت تحصيلي، شامل بخش­هايي است كه با زمينه­هاي بخصوصي چون خواندن، حساب و غيره در ارتباطند. بديهي است هدف چنين آزمون­هايي نمي­توانند ارزيابي دقيق و عميق مهارت­هاي حساب باشد، بلكه منظور آنها سنجش كلي پيشرفت حساب است. معمولاً اين آزمونها درباره وضع آموزشي و نيز نقاط ضعف و قدرت دانش­آموز در زمينه­هاي بخصوص و مهارت­ها، اطلاعات كلي بدست مي­دهد (منشي طوسي، 1369).

جدول شماره3- آزمون­هاي پيشرفت تحصيلي همراه با با بخش­هاي حساب (منشي طوسي، 1369)

 - آزمون­هاي نوروسايكولوژيكي براي بررسي كاركردهاي جزئي­تر: طيف كلي ابزارهاي باليني نوروسايكولوژيكي براي بررسي كاركردهاي ناقص استفاده مي­شود. از مفيدترين اين آزمون­ها، آزمون­هاي كاركرد حافظه (كلامي، بينايي و عددي)، توانائي­هاي حركتي– بينايي، ساختاري– بينايي، كاركردهاي فضايي، فرآيندهاي شناختي­تر وكاركردهاي اجرايي و مخصوصاً جنبه­هاي مجزاي پردازش عددي و محاسبه است. وينكمن (1974) آزموني را براي ارزيابي عمليات شناختي (TEKO) ايجاد كردكه بر اساس مفهوم مراحل شناختي پياژه است كه داراي خرده آزمون­هايي براي بررسي توانايي بازشناسي ماتريس، اندازگيري، موقعيت فضايي و رشد تعداد است. اين آزمون عملكرد رياضي كودكان 5-8 ساله اندازه مي­گيرد (بزوفكا، هين و نيوماركر، 2000).

از مشهورترين اين آزمون­ها، مجموعه آزمون­هاي نوروسايكولوژيكي براي پردازش عددي و محاسبه در كودكان(NUCALC)  است كه بر اساس مدل سه رمزي (درون داد، بازنمايي دروني و برون داد) مي­باشد داراي 12 خرده آزمون (شمردن رو به جلو و شمارش وارونه خواندن اعداد عربي، محاسبه ذهني (+/-)، نوشتن اعداد عربي به شكل املائي، مقايسه مقدار اعداد گفته شده، مكان يابي روي يك خط عددي مشابه، ادراك برآورد كلي، قضاوت در مورد اندازه زمينه­اي، مقايسه مقدار عربي و مسايل داستاني است (وان استر، 2000).

- آزمون­هاي تشخيصي رياضي: دامنه ارزيابي مهارت­هاي حساب در آزمونهاي تشخيصي، وسيعتر و دقيقتر از آزمون­هاي پيشرفت تحصيلي است. اگرچه آزمون­هاي تشخيصي حساب به صورت انفرادي به افراد داده مي­شود، ضرورتي ندارد كه آزمون گيرنده، همچون آزمونهاي خواندن، دوره مخصوص آزمون را ببيند. مجموعه آزمون­هاي تشخيصي حساب، از چندين خرده آزمون تشكيل شده است كه عمليات محاسبه­اي (جمع، تفريق، ضرب و تقسيم)، اعداد اعشاري، اعداد كسري و غيره را ارزيابي مي­كند. از اين آزمون­ها معمولاً در مواردي استفاده مي­شود كه دانش­آموزان دچار مشكلات جدي حساب باشند (منشي طوسي، 1369).

جدول شماره 5-  آزمونهاي تشخيصي حساب (منشي طوسي، 1369)

از اين دسته آزمون­ها، آزمون تشخيصي كي مت است كه در ايران هنجاريابي شده و بطور فراوان استفاده مي­شود و شامل 14 خرده آزمون و سه بخش مي­باشد:

الف) حوزه مفاهيم اساسي كه از سه آزمون فرعي تشكيل شده است: شمارش، اعداد گويا، هندسه

ب) حوزه عمليات كه عبارت ازجمع، تفريق، تقسيم، ضرب و محاسبه ذهني

ج) حوزه كاربرد كه شامل پرسش­هايي است كه اندازه­گيري، پول و زمان، تخمين، تحليل داده­ها و حل مساله را مي­سنجد (رمضاني، 1382).

جدول شماره 6-  آزمون­هاي تشخيصي حساب (باترورس، 2004)

آزمونهاي غير رسمي حساب: اسپنسر و اسميت (1969) اظهار مي­دارند كه سه شيوه: بررسي تكاليف كتبي، پرسش شفاهي و كار روي تخته سياه، شيوه­هاي ارزيابي غير رسمي به شمار مي­روند. اشلاك (1976) پيشنهاد كرده است كه تمرين­هاي كتبي رياضي را نبايد فقط تصحيح كرد و نمره داد بلكه بايد آنها را تحليل كرد، تحليل عملكرد دانش­آموز پس از اتمام تكليف كتبي معمولاً مشكلات بخصوص وي را در برخورد با مفاهيم مشخص رياضي نشان مي­دهد (منشي طوسي، 1369).

به روش تحليل عملكرد، روش تحليل خطا نيز گفته مي­شود؛ در اين روش، خطاهاي محاسباتي به صورت انفرادي در كودكان بررسي مي­شود. در اين روش فرض شده كه خطاها نشانگر نقص در كاركرد ساختار اساسي ذهن است. اين روش با توصيف وجود نقايص جزئي كاركردي، رويكردهايي را براي تدريس اصلاحي يا درماني پيشنهاد مي­كند (بزوفكا، هين و نيوماركر، 2000).

روش غير رسمي ديگر در تشخيص مشكلات  حساب اين است كه از كودك بخواهيم با صداي بلند شيوه­هاي گوناگوني را كه در حل يك عمل بخصوص در حساب به كار مي­رود، شرح دهد. هاميل و بارتن (1978) براي انجام مصاحبه شفاهي راهكارهاي زير را ارائه مي­كند:

الف) در هر زمان يك مسئله را انتخاب كنيد.

ب) ابتدا با مسائل ساده شروع كنيد.

ج) مكالمات را ضبط كنيد يا بنويسيد.

د) كودك همزمان با حل مسئله، آنچه را كه مي­نويسد بازگو كند.

ه) كودك در حل مسائله آزاد بگذاريد تا راه خويش را برگزيند، بدون آنكه توجه وي را به خطاهايش جلب كنيم.

و) كودك را از شتاب منع كنيد. مصاحبه 15 تا 45 دقيق طول مي­كشد (منشي طوسي، 1369).

علاوه بر آزمون­ها، فهرست وارسي تشخيصي DSM- IV يك ابزار تشخيصي مناسبي است. اين فهرست حاوي 12 ماده است كه به توصيف نارسايي­هاي متعدد دانش­آموزان در فهم دانش كمي و نيز مسايل ثانويه رفتاري مي­پردازد. دانش­آموزاني كه بر مبناي حداقل 4 ماده را واجد باشند به عنوان دانش­آموزان داراي نارسايي حساب تلقي مي­شوند.

ماده­هاي اين فهرست بدين قرارند:

- در فراگيري چهار عمل اصلي ضعف محسوسي از خود نشان مي­دهد.

- مهارت­هاي فضايي- ديداري– ادراكي او تقريباً مختل است.

- علامت­هاي رياضي و مفاهيم بنيادي عمليات حساب را نمي­تواند درك كند.

- نمي­تواند اعداد را با شكل­هايي كه نشان دهنده تعداد آن است ،هماهنگ كند.

- در حل مسايل كلامي، در كاربرد اعداد مناسب و راه حل مناسب دچار اشكال است.

- اعداد اعشاري يا نمادها را نمي توانند بنويسد.

- در يادگيري جدول ضرب بطور روان ضعف دارد.

- شدت نارسايي خود را در كلاس­هاي دوم و سوم ابتدايي بيشتر نشان داده است.

- در گروه بندي اشياء و به خاطر سپردن ترتيب اعداد دچار مشكل است.

- در زير هم نوشتن اعداد دچار مشكل است.

- در به خاطر سپردن اصطلاح­هاي رياضي و فهميدن رابطه بين آنها دچار مشكل است.

- مسايل ثانويه رفتاري و هيجاني و نارسايي در توجه و فزون كنشي را همراه با اين اختلال از خود نشان مي­­دهد (رمضاني، 1381).

[1]. Batteries گروهي از آزمونها كه براي هدف تحليلي و تشخيصي اجرا مي شود

تشخيص افتراقي

تشخيص افتراقي مستلزم ارزيابي مهارت­هاي حساب كودكان با استفاده از آزمون­هاي استاندارد رياضي است همزمان با تشخيص لازم است كه شرايط طبي، نورولوژيكي، رشدي و ديگر شرايط باليني (مثل صرع، سندرم ويليام، ADHD و اختلال دو قطبي) و اختلالات يادگيري (مثل اختلال خواندن، اختلال زبان دريافتي و بياني) بعلاوه عامل­هاي خطر (مثل نارسي، وزن پايين هنگام تولد و همشيرهاي مبتلا به ناتواني رياضي) در نظرگرفته شود. آموزش نامناسب به عنوان تبيين اوليه براي مشكلات رياضي مي­تواند از طريق مصاحبه دقيق با معلمان و والدين مشخص شود. در طول مصاحبه تعداد مدارس و مدتي كه در آنها كودك حضور داشته؛ غيبت­ها كه شامل عمدي (به علت بيماري يا استراحت) و اجباري (به علت تعطيلات مدرسه، بيرون انداختن از كلاس و اخراج) و الگوهايي از مشكلات پايدار و دوره­اي (بررسي تعارضات ميان كودك، والدين، معلم و بررسي مشكلات يادگيري) بايد بررسي شود. عملكرد ضعيف و پيشرفت پايين در رياضيات  ممكن است به علت اضطراب رياضي باشد كه بايد با بررسي­هاي منظم روان پزشكي، اضطراب رياضي، عملكرد عمومي در رياضي و اختلال اضطراب عمومي از هم تشخيص داده شود (سادوك و سادوك، 2005).

[2]. Tubinger -Luria-Christensen – Neuropsychologische (TULUC)

[3].Tubinger -Luria-Christensen – Neuropsychologische Untersuchngsreihe fur Kinder (TUKI)

[4]. Berliner - Luria– Neuropsychologische verfahren fur Kinder (BLN- K)

[5]. California Achievement Test

[6]. Tiegs & clark

[7]. Metropolitan Achievement Tests

[8]. Durost

[9]. Peabody Individual Achievement Test

[10]. Dunn,Marrk-wardt

[11]. SRA Achievement Series in Arithmetic

[12]. Thorpe , Lefever&Naslund

[13]. Wide Range Achievement Test

[14]. Jastak& Jastak,

[15]. Winkelmann

[16]. Test Batterir zur Erfassung Kognitiver Operation (TEKO(

[17] .Basic Educational Skills inventory:Math

[18]. Adamson,Shrageo&van Etten

[19] .DiagnosticChart for Fundamental Processes in Arithmetic

[20]. Buswell&John

[21]. Diagnostic Tests and Self- Helps in Arithmetic

[22]. Brueckner

[23]. Key Math DiagnosticArithmetic Test

[24]. Connolly, Nachtman&Pitchett

[25]. Stanford Diagnostic Arithmetic Test

[26]. Beatty, Madden&Gardener

[27]. Item-timed tests of enumeration and number comparison

[28]. Woodcock Johnson Mathematics Reasoning

[29]. Woodcock Johnson Broad Mathematics Composite

[30]. Jordan

[31]. Lowa Tests of Basic skills

[32]. Koontz & Berch

[33]. Timed arithmetic dyscalculia and teacher’classification

[34]. Landerl

[35]. Graded Arithmetic- Mathematics Test

[36]. McLean Hitch

[37]. Standardized arithmetic battery

[38]. WOND numerical operations

[39]. Temple & Sherwood

[40]. Ashlock