تعريف طرحواره هاي ناسازگار

طرحواره

اطلاعاتي كه ما از جهان خارج مي گيريم در شبكه پيچيده اي از دانسته ها و اطلاعات قبلي مورد تفسير و معنايابي قرار مي گيرند. از زمان هاي قديم درباره تأثير در يافت هاي قبلي در ادراك ها و تصورات جديد نظرياتي عنوان شده است، يكي از قوي ترين سازوكارها و مفاهيمي كه در اين مورد به كار رفته طرحواره است، طرحواره ها را مي توان يكي از پديده هاي شناختي مورد توجه دانست و همچنين، طرحواره ها را مي توان ساختار هايي براي بازيابي مفاهيم كلي ذخيره شده در حافظه يا مجوعه سازمان يافته اي از اطلاعات، باورها و فرض ها دانست. محتواي هر طرحواره از طريق تجربه هاي زندگي فردي ساخته و پرداخته مي شود، سازمان مي يابد و در ادراك و ارزيابي اطلاعات جديد مورد استفاده قرار مي گيرد (دوزيس، مارتين و بايلينگ 2009، 166؛ مارتين 1990 به نقل از ديوانداري و همكاران 1388، 20).

طرحواره ها همانند چهارچوبي[1] براي پردازش اطلاعات به كار مي روند و تعيين كننده واكنش هاي عاطفي افراد نسبت به موقعيت هاي زندگي و روابط بين فردي مي باشند و به عنوان صافي و كليشه، در خالص كردن تجربه فرد از دنيا عمل مي كنند و فرد را در سازماندهي رفتارش ياري مي دهند و همچنين در زندگي فرد به عنوان عدسي هايي عمل مي كنند كه تفسير، انتخاب و ارزيابي فرد از تجارب وي را شكل مي دهند. به بيان ديگر، نوعي الگوي سازمان يافته تفكر، احساس و رفتار مبتني بر مجموعه اي از طرحواره هاست (يوسف نژاد شيرواني و پيوسته گر1390، 2؛ شهامت 1389، 20؛ هنر پروران، نظيري و محمد نژاد 1389، 1). طرحواره ها هميشه باعث ايجاد سوگيري در تفسير انسان از وقايع مي شوند و اين سوگيري ها به صورت سوء تفاهم ها، نگرش هاي تحريف شده، فرض هاي نادرست و هدف ها و انتظارات غير واقع بينانه تجلي مي يابند، همچنين تمايل بشر به هماهنگي شناختي باعث مي شود كه موقعيت ها را به گونه اي سوء تعبير كند كه طرحواره ها تقويت شوند، به گونه اي كه بر داده هاي همخوان با طرحواره انگشت مي گذارد و داده هايي را كه با طرحواره منافات دارند، ناديده مي گيرد و يا كم ارزش مي شمرد (يانگ و همكاران 1390، 18).

از آن جا كه طرحواره ها هسته خودپنداره افراد را شكل مي دهند، اگر داراي محتواي ناسازگار باشند افراد را نسبت به گستره اي از كاستي ها و مشكلات آسيب پذير مي كنند. بررسي هاي چندي كه در اين زمينه انجام شده، نشان مي دهند كه طرحواره هاي ناسازگار اوليه در شكل گيري و گسترش بسياري از مشكلات نقش دارند (حقيقت منش و همكاران 1389، 2).

2-6- تعريف طرحواره هاي ناسازگار

طرحواره هاي ناسازگار اوليه[2](EMS) الگوهاي گسترده و نافذي هستند كه در كودكي شروع شده و در طول زندگي تكرار مي شوند (يانگ و همكاران 1390، 1:5). همچنين شناخت درمانگران معتقدند كه طرحواره هاي ناسازگار اوليه قديمي ترين مؤلفه هاي شناختي محسوب شده و حتي گاهي اوقات پيش از آن كه كودك زبان را بياموزد شكل مي گيرد و اغلب نفوذ خود را بر سيستم پردازش اطلاعات در زير آستانه هوشياري اعمال مي كند و حالتي خود آيند دارند (كاظمي، مطهري و قرباني 1390، 2). خصوصيات طرحواره ناسازگار اوليه را مطرح كرده اند كه عبارتند از:

• الگوها يا درون مايه هاي عميق و فراگيري هستند.
• از خاطرات، هيجان ها، شناخت واره­ها و احساسات بدني تشكيل شده­اند.
• در سير زندگي تداوم دارند.
• درباره خود و رابطه با ديگران هستند.
• به شدت ناكارآمدند[3].

بدين سان، طرحواره هاي ناسازگار اوليه، الگوهاي هيجاني و شناختي خود آسيب رساني هستند كه در ابتداي رشد و تحول در ذهن شكل گرفته اند و در سير زندگي تكرار مي شوند. با اين تعريف، رفتار يك فرد، بخشي از طرحواره محسوب نمي شود، چون يانگ معتقد است كه رفتارهاي ناسازگار در پاسخ به طرحواره به وجود مي آيند. بنابراين، رفتارها از طرحواره نشأت مي گيرند، ولي بخشي از طرحواره ها محسوب نمي شوند.

به باور يانگ (1990) طرحواره هاي غير انطباقي اوليه ساختارهاي شناختي عميقي، شامل باورهايي درباره خود، ديگران و محيط هستند كه از ارضاء نشده نيازهاي اوليه به ويژه نيازهاي هيجاني در دوران كودكي سرچشمه مي گيرد.

با توجه، به ويژگي هاي بيان شده، تمام طرحواره ها بر پايه وقايع آسيب رسان يا بدرفتاري دوران كودكي شكل نگرفته اند. ممكن است در ذهن يك فرد، بدون تجربه وقايع آسيب زاي دوران كودكي، طرحواره وابستگي پديد بيايد، به اين دليل كه در دوران كودكي، كاملاً تحت سلطه و حمايت والدين بوده است. با اين وجود، اگر چه تمام طرحواره ها، ريشه تحولي وقايع آسيب زا ندارد، ولي همه آن ها مخل زندگي سالم هستند. اغلب طرحواره ها نتيجه  تجارب زيان بخش[4] محسوب مي شوند كه فرد در سير دوران كودكي و نوجواني دايماً با اين تجارب روبه رو بوده است. طرحواره هاي ناسازگار اوليه براي بقاء خودشان مي جنگند. اگر چه فرد مي داند طرحواره منجر به ناراحتي وي مي شود، ولي با طرحواره احساس راحتي مي كند و همين احساس راحتي، فرد را به اين نتيجه مي رساند كه طرحواره اش درست است.

طرحواره ها در اوايل دوران كودكي يا نوجواني بازنمايي هاي دقيق از محيط پيرامون ايجاد مي كنند، معمولاً ماهيت ناكارآمد طرحواره ها وقتي ظاهر مي شود كه بيماران در روند زندگي روزمره خود و در تعاملات شان با ديگران به گونه اي عمل كنند كه طرحواره هاي آن ها تأييد شود، حتي اگر برداشت اوليه آن ها درست نباشد. بعلاوه، طرحواره ها حالت ابعادي[5] دارند، بدين معنا كه از نظر شدت و گستره فعاليت در ذهن با يكديگر فرق دارند. هرچه طرحواره شديدتر باشد، شمار بيشتري از موقعيت ها مي توانند آن را فعال كنند.

2-7- ريشه هاي تحولي طرحواره ها

يانگ و همكاران (1390،1:16) و تيم (2010،41)، شكل گيري طرحواره هاي ناسازگار اوليه را ناشي از عدم ارضاء نيازهاي اساسي دوران كودكي، تجارب اوليه زندگي و خلق و خوي هيجاني كودك مي دانند. طبق نظر يانگ و همكاران پنج نياز هيجاني اساسي وجود دارد:

• دلبستگي[6] ايمن به ديگران (شامل نياز به امنيت ، ثبات، محبت وپذيرش).
• خودگرداني[7]،كفايت و هويت.
• آزادي در بيان نيازها وهيجان هاي سالم
• خودانگيختگي[8] و تفريح
• محدوديت هاي[9] واقع بينانه و خويشتن-داري[10]

ارضاء نشدن اين نياز ها كه نيازهاي جهان شمول هستند سنگ بناي اوليه شكل گيري طرخواره هاي ناكارآمد بشمار مي رود.

علاوه بر اين تجارب ناگوار دوران كودكي بسيار مهم هستند. يانگ و همكاران (1390، 18) چهار دسته از تجارب زندگي كه تسريع كننده روند اكتساب طرحواره هاي ناكارآمد بحساب  مي آيند را برشمرده اند كه عبارتند از:

• ناكامي ناگوار نياز ها[11]: اين حالت وقتي اتفاق مي افتد كه كودك تجارب خوشايندي را تجربه نكند، براي مثال طرحواره هاي محروميت هيجاني[12] يا رها شدگي[13] بدليل نقص در محيط اوليه بوجود مي آيند. در محيط زندگي چنين كودكي، ثبات، درك شدن يا عشق وجود ندارد.
• آسيب ديدن[14] و قرباني شدن[15]: در چنين وضعيتي، كودك آسيب مي بيند يا قرباني مي شود و طرحواره هايي مثل بي اعتمادي/ بدرفتاري[16]، نقص/ شرم[17] يا آسيب پذيري نسبت به ضرر[18] در ذهن او شكل مي گيرد.
• افراط در كسب تجارب خوب: اين حالت به دنبال تجربه بيش از اندازه چيزهاي خوب رخ مي دهد، والدين جهت رفاه و آسايش كودك، همه كار مي كنند؛ در حالي كه تأمين رفاه و راحتي در حد متعادل براي رشد سالم كودك لازم است. در اين حالت، والدين به ندرت با كودك جدي برخورد مي كنند و كودك لوس بار مي آيد و در نتيجه نيازهاي خودگرداني يا محدوديت هاي واقع بينانه ارضاء نمي شود. در اثر اين گونه تجارب، طرحواره هايي نظير وابستگي/ بي كفايتي[19] يا استحقاق/ بزرگ منشي به وجود مي آيد.
• تجربه دروني سازي انتخابي يا همانند سازي با افراد مهم زندگي: كودك به طور انتخابي با افكار، احساسات، تجارب و رفتارهاي والدين خود همانند سازي كرده و آن ها را درون سازي مي كند. برخي از اين همانند سازي ها و درون سازي ها به طرحواره تبديل مي شود. يكي از شاخص هاي مهم در نوع همانندسازي و دروني سازي كودك، خلق و خوي اوست (يانگ و همكاران 1390، 1:18).

خلق و خوي هيجاني كودك در تعامل با وقايع دردناك دوران كودكي منجر به شكل گيري طرحواره ها مي شود. خلق و خوي هاي متفاوت، كودكان را در معرض شرايط گوناگوني قرار مي دهد. به عنوان مثال، يك كودك پرخاشگر در مقايسه با يك كودك منفعل و پذيرا، بيشتر احتمال دارد مورد بدرفتاري بدني والدين خشن قرار گيرد. علاوه بر اين، خلق و خوي هاي مختلف به گونه اي متفاوت، كودكان را نسبت به شرايط مشابه آسيب پذير مي سازد. كودكان ممكن است به دليل خلق و خوهاي متفاوت، در مقابل رفتار مشابه والدين خود، واكنش هاي كاملاً متفاوتي نشان دهند، به عنوان مثال، دو پسر بچه را در نظر بگيريد كه هر دو توسط مادرانشان طرد شده اند، كودك خجالتي از محيط اطراف كناره گيري مي كند و به تدريج منزوي شده و به مادر خشن خود وابسته مي شود، ولي كودك اجتماعي جرأت مي كند كه از لاك خود بيرون بيايد و ديگران را به برقراري ارتباط مثبت وادار كند.محيط اوليه  فوق العاده محبت آميز يا منزجر كننده مي تواند به ميزان زيادي خلق و خوي هيجاني را تحت الشعاع قرار دهد (يانگ و همكاران 1390، 1:18).

[1]. Frame

[2]. Early Maladaptive Schemas (EMS)

[3]. Dysfunctional

[4]. Noxious

[5]. Dimensional

[6]. Attachment

[7]. Autonomy

[8]. Spontaneity

[9].Limits

[10]. Self-control

[11]. Toxic frustration needs

[12]. Emotional Deprivation

[13]. Abandonment

[14]. Traumatization

[15]. Victimization

[16]. Mistrust / Abuse

[17]. Defectiveness / Shame

[18]. Vulnerability to Harm

[19]. Dependence / Incomptence