تاريخچه شكل گيري كانون هاي اصلاح و تربيت

تاريخچه مجازات كودكان معارض قانون ( بزهكار )

از نظر تاريخي، انديشه‌ بزهكاري نوجوانان و تأسيس نهادهاي رسمي كنترل اجتماعيِ مجزا براي آنان ، از پيشرفت‌هاي اخير هستند. ديدگاه امروزي مبني بر اينكه دوران كودكي و نوجواني زمان‌هاي خاصي هستند كه طي آن جوانان براي رشد سالم خود به پرورش و راهنمايي نياز دارند، تا اواخر قرون وسطي وجود نداشت. پيش از آن، به جوانان به‌عنوان اموال يا بزرگسالان كوچك نگريسته مي‌شد و از آنها انتظار داشتند كه در سن 5 يا 6 سالگي همان مسئوليت‌هاي بزرگسالان را بر‌عهده بگيرند. از آنجا كه مردم دوران كودكي را به‌عنوان يك دوره متمايز در رشد انساني به‌رسميت نمي‌شناختند؛ بنابراين نيازي به ايجاد يك فرايند قانوني مجزا براي رسيدگي به نوجواناني كه هنجارها يا قوانين جامعه را نقض مي‌كردند، نمي‌ديدند . در نتيجه، با نوجواناني كه قانون را نقض مي‌كردند غالباً مانند بزرگسالان رفتار مي‌شد، هرچندكه در برخي موارد به خاطر سنشان از شديدترين مجازات‌ها نجات مي‌يافتند ( 15 ) . تاقبل از ظهور حضرت عيسي مسيح ( ع ) ، مجازت ها بسيار شديد و توام با شكنجه و اكثرا مجازات مرگ بود . اطفال و جوانان بزهكار نيز از خشونت و قصاوت مصون نبودند . در صورت تخفيف مجازات ، اطفالي كه در حدود سني معين بدون قوه تشخيص مرتكب جرم مي شدند به پرداخت تاوان و جبران خسارت وارده و در صورت عدم پرداخت تاوان به تنبيه بدني ( شلاق ) محكوم مي شدند .اطفال و جوانان متهم براي اعزام به دادگاه ها در زندان ها با بزرگسالان با وضع رقت باري در يك جا نگهداري مي گرديدند . با حضور مذهب مسيح ، افكار اخلاقي فلاسفه آميخته با عقايد مذهبي گرديد . روحانيون مسيحي در ترويج رحم ، عطوفت ، شفقت و نيكوكاري كه از اصول مذهب مسيح بود خواهان بهبود وضع زندان ها ، اصلاح و تربيت بزهكاران بلاخص اطفال شدند ( 10 ) . در سال 817 ميلادي در مجمع عمومي روحانيون مسيحي ، پيشنهاد شد كه به زندانيان به خصوص به اطفال و جوانان كاردستي آموخته شود و آنان اجازه خواندن كتاب هاي مذهبي در زندان ها اعطا گردد و روحانيون از زندان ها بازديد و با زندانيان ملاقات و با پند و اندرز آن ها را هدايت و ارشاد كنند . با توسعه اقتدار پادشاهان قدرت روحانيون تضعيف ومجازات ها تشديد شد . هولناك ترين مجازات ها توام با زجر و شكنجه و حتي مجازات مرگ نيز در مورد اطفال اجرا گرديد . در سال 1555 ميلادي در آلمان طفل 11 ساله اي را كه دوست خود را در ضمن بازي خفه كرده بود به دار آويختند . در سال 1629 ميلادي در انگلستان طفل 8 ساله اي را كه طويله اي را آتش زده بود اعدام كردند . در سال 1748 طفل 10 ساله اي كه اسبي را دزديده بود به مرگ محكوم شد ( 4 ) . در اين راستا جرمي بنتام از صاحب نظران مكتب منفعت گرايي انگليسي ، نيز بر اين باور بود كه كودكان هم به مثابه بزرگسالان قادرند قبل از اين كه كاري را شروع كنند ، هزينه ها و منافع آن كار را محاسبه و ارزيابي كنند ؛ بنابراين بايد براي اعمال بزهكارانه آنان مجازاتي شبيه جرايم بزرگسالان در نظر گرفت (56) .

2 – 6  تاريخچه شكل گيري كانون هاي اصلاح و تربيت

2 – 6 – 1 تاريخچه شكل گيري كانون هاي اصلاح و تربيت در جهان

تعداد مردم فقير و بي‌بضاعت (كه بسياري از آنها كودكان بودند) درگير در گدايي، فحشا، و جرايم خرد در لندن آنقدر زياد شده بود كه در سال 1556ميلادي يك مؤسسه كه به‌طور خاص براي كنترل اين افراد طراحي شده بود، يعني دارالتأديب، تأسيس شد. بااين‌حال، جرايم نوجوانان و گدايي محدود به لندن نبودند. در نتيجه، مجلس در سال 1576 ميلادي قانوني را تصويب كرد كه باعث ايجاد مؤسسات مشابه در هر يك از شهرهاي انگلستان شد. ساختار مؤسسات و مدل دارالتأديب در سطح قاره گسترش يافت. در سال 1595، بهترين مؤسسه، مركز بازپروري آمستردام بود كه به‌طوركلي براي رسيدگي به مشكل جرايم نوجوانان تأسيس شده بود. هدف اين مؤسسه و نهادهاي مشابه اين بود كه كم‌كم نظم و انضباط را القاء نموده و به جوانان بياموزند كه يك عضوِ مؤثر و سخت‌كوشِ جامعه باشند ( 15 ) . در نيمه ي دوم قرن 17 ميلادي دانشمندان و نويسندگان طرز اجراي مجازات ها و وضع زندان ها را شديدا مورد انتقاد قرار داده ، اصلاح و تربيت اطفال بزهكار را در موسسات تربيتي پيشنهاد نمودند . به پيروي از عقايد مذكور در سال 1623 در شهر ناپل ( ايتاليا ) اولين زندان براي تفكيك و طبقه بندي زندانيان از لحاظ سن احداث گرديد . در سال 1667 در شهر فلورانس ( ايتاليا ) اولين زندان به روش انفرادي جهت نگهداري اطفال تاسيس شد . در سال 1672 در فرانسه طبق فرمان پادشاه ، اطفال ولگرد كه از لحاظ جسمي قدرت پاروزني در كشتي را نداشتند به بيمارستان هاي خاص اعزام شدند . در سال 1703به امر پاپ كلمان XI در رم ، كانون اصلاح و تربيت سن ميشل[1] افتتاح شد . در اين كانون ، جوانان به صورت دسته جمعي كار مي كردند و شب ها در سلول ( خوابگاه انفرادي ) به سر مي بردند و در بالاي درب ورودي اين زندان اين چنين حك شده بود:  " اگر با كار و انضباط نتوانيم محكومين را اصلاح و تربيت كنيم ، حبس كردن آنان به عنوان مجازات بي فايده است " . در سال 1735 م به دستور پاپ كلمان XII ، اولين دارالتاديب براي نگهداري دختران بزهكار در رم بنا گرديد ( 4 ) . در سال 1788 در انگلستان ، اولين كانون اصلاح و تربيت جهت نگهداري اطفال افتتاح گرديد . در قانون جزايي 1810 ناپلئون ( فرانسه ) اطفال كمتر از 7 سال غير مسوول و كيفر اطفال بيش از 7 سال تا 16 سالگي تمام ، با توجه به قوه درك و تشخيص يا عدم قوه مميزه تعيين گرديد . نظر به اين كه در قانون مذكور ، روش خاصي براي اجراي مجازات اطفال بزهكار مقرر نگرديده بود ؛ اطفال در صورت محكوميت ، در زندان ها با بزرگسالان در يك جا نگهداري شده و وضع اسف باري داشتند . در فرمان 18 آوريل و 29 سپتامبر 1841 ، لزوم تاسيس دارالتاديب جهت تفكيك اطفال از بزرگسالان تاكيد شد . در سال 1820 قسمتي از زندان « گالون » و در سال 1824 قسمتي از زندان      « استراسبورك » و در سال 1830 بخشي از زندان « تلوز » براي نگهداري اطفال اختصاص يافت . اولين موسسه تربيتي در سال 1839 در « سن هيلر » افتتاح گرديد . در سال 1819 در سيسيل ( ايتاليا ) اولين موسسه تربيتي شروع به كار كرد ( 4 ) . در سال 1825 در ايالت نيويورك ( امريكا ) به پيروي از عقايد « جان هوارد »[2] اولين موسسه جهت نگهداري اطفال به نام خانه امن[3] ، تاسيس شد . خيلي زود خانه‌هاي امن ديگري نيز در ساير شهرهاي امريكا ، از جمله بوستون[4] (1826) و فيلادلفيا[5] (1828) تاسيس شد. در دهه 1840، خانه‌هاي امن در روچستر، سين سيناتي و نيواورلئان؛ و در دهه 1850، در پراويدنس، بالتيمور، پيتسبورگ، شيكاگو و سنت لوئيس افتتاح شدند. نوجوانان براي مدت زمان نامشخصي و يا تا زمان رسيدن به سن 18 يا 21 سالگي در خانه‌هاي امن به كارگرفته مي‌شدند. علي‌رغمِ نام و اهداف بلندپروازانه‌اي كه توسط اصلاح‌طلبان تبليغ ‌مي‌شد، خانه‌هاي امن بيشتر شبيه زندان‌ها اداره ‌شده و براي اطمينان از حبس ساكنانش ساخته شده بودند. در واقع، فعاليت روزانه‌ي اين نهادها بيشتر بر كنترل تمركز داشت تا اصلاحات. حال آنكه در آنجا كودكان در معرض يك رژيم سخت روزانه شامل كار سخت، تمرين نظامي، سكوت اجباري و آموزش‌هاي مذهبي و علمي قرار داشتند . و كاركنان اين مراكز رفتار خشني با نوجوانان داشتند . بخشي از هزينه هاي اين مراكز با اشتغال نوجوانان به كارهايي مانند : توليد كفش و ابزار آلات آهني و ... در كنار بودجه هاي بخش دولتي تامين مي شد و در صورت تمرد نوجوانان از كار كردن ، با تنبيه هاي بدني و يا قطع جيره غذايي مجازات مي شدند( 15). در سال 1847 اولين كانون تربيت با كار[14]  در ايالت ماساچوست ( امريكا ) افتتاح شد . ( 10 ) .  در سال 1856 موسسات جداگانه اي براي دختران مانند مدارس صنعتي ايالت ماساچوست تاسيس شد . قبل از اين زمان دختران نيز به همان مؤسسات پسران اعزام مي‌شدند، هرچندكه تفكيك جنسيتي شديد اعمال مي‌گرديد ( 15 ) . در سال 1876 در امريكا اولين موسسه آموزش علمي و حرفه اي به نام الميرا[15] افتتاح شد . برنامه روزانه اين موسسه طبق برنامه مدارس بوده و مدت نگهداري در آن نامعين بود ( 10) . كانون‌ اصلاح و تربيت الميرا در نيويورك كه به‌عنوان كانون مدل در نظر گرفته شده بود 500 سلول داشت؛ اما در اواخر سال 1890 تقريباً داراي 1500 نفر سكنه بود . از زمان تأسيس مؤسسات بازپروري نوجوانان در ايالات متحده، بسياري از مؤسسات ادعا كرده‌اند كه مأموريت اصلي آنها درمان و بازپروري نوجوانان است، درحالي‌كه در واقع آنها بر مجازات نوجوانان تمركز كرده‌اند. ( 15 ) . در سال 1832 طبق فرمان لويي 18 موسسه خاص اطفال بزهكار در فرانسه افتتاح گرديد . در سال 1833 انجمن حمايت از زندانيان در فرانسه تاسيس ، مراقبت ، هدايت و حمايت اطفال بزهكار جز وظايف انجمن مزبور پيش بيني شد . در سال 1842 در فرانسه مركز آموزشي « سن هيلر » شرع به كار كرد . در روسيه نيز در سال 1846 ، اطفال از 10 تا 17 سال تمام ، در صورت محكوميت به حبس ، به كانون هاي تربيتي اعزام گشتند . در ژاپن در سال 1870 زندان تاديبي اطفال افتتاح گرديد . در سال 1887 در نروژ سازمان اختصاص دادرسي اطفال بزهكار افتتاح و محكومين را به مراكز آموزش علمي و يا حرفه اي اعزام كردند ( 10 ) . در سال 1897 ، سراگل برايز ، رييس زندان هاي انگلستان از مركز نگهداري الميرا ديدن كرد و پس از مراجعت به انگلستان سيستم برستال[16] را در انگلستان به وجود آورد كه رژيم اصلاحي و تربيتي مناسب و پيشرفته براي اصلاح و تربيت بزهكاران داشت (57) .  مؤسسات اوليه نوجوانان با مشكلات متعددي ازجمله ازدحام بيش از حد، قرار گرفتن مجرمان جرايم جزيي در كنار مجرمان خطرناك، برنامه‌ريزي ضعيف، رفتار غيرانساني ساكنان آن، مراقبت‌هاي بعدي ناكافي يا غيرموجود و نرخ بالاي تكرار جرم روبرو بودند. اگرچه وضعيت مراكز اصلاحي نوجوانان از دهه 1800 تاكنون به‌طور كلي بهبود يافته است؛ ولي هيچ‌يك از اين معضلات به‌طور كامل برطرف نگرديده‌اند. در نتيجه منتقدان معتقدند كه اين مؤسسه‌ها و مراكز اغلب در دستيابي به اهداف تعيين‌شده مبني بر بازتواني كودكان و نوجوانان و محافظت از امنيت عمومي، ناكام مانده‌اند. ازدحام، اختلاط نوجوانان با سنين و سوابق بزهكارانه مختلف، رفتار غيرانساني، و ناتواني در ارائه خدمات پيگيرانه به نوجوانان پس از آزادي آنها، مانع از رسيدن اين نهادها به اهداف اصلاحي‌شان بود. در پايان قرن هجدهم، با وجود واكنش‌هاي تأديبي متفاوت، مشكل جرايم نوجوانان وخيم‌تر شده بود ( 15 ) . كودكان اغلب در سازمان‌هاي اصلاحي نوجوانان در معرض سوءرفتار و برخورد غيرانساني واقع شده‌اند. قطعاً كيفيت كلي زندگي در مراكز اصلاحي نوجوانان از زماني كه كودكان و نوجوانان براي اولين‌بار در پناهگاه‌ها و مدارس فني و اصلاحي اوليه جاي داده شدند، دچار تحولات وسيعي شده و بهبود يافته است. بسياري از سازمان‌هاي نوجوانان توسط مديران لايق، دلسوز و حرفه‌اي اداره مي‌شوند كه بر كاركنان مهارت‌ديده و دلسوزي نظارت دارند كه در ارائه انواع خدمات با كيفيت به ساكنان مراكز مذكور شركت دارند. بااين‌وجود، در ساير موارد، بسياري از مشكلاتي كه همواره در طول تاريخ سازمان‌هاي اصلاحي نوجوانان با آنها دست به گريبان بوده‌اند هنوز مشهود و آشكار هستند ( 15 ) .

2 – 6 – 2  تاريخچه شكل گيري كانون هاي اصلاح و تربيت در ايران

مساله كودكان معارض قانون نخستين بار در سال 1338 به صورت قانوني و عملي مورد توجه قانون گذار ايراني قرار گرفت و در همان سال قانون مربوط به تشكيل دادگاه اطفال بزهكار به تصويب رسيد . ماده ي 1 اين قانون به تاسيس دادگاه اطفال اشاره كرده است و مطابق ماده 22 اين قانون (( در مقر هر دادگاه اطفال وزارت دادگستري يك كانون اصلاح و تربيت براي اجراي اين قانون تاسيس مي نمايد  )) . ساختمان اولين كانون اصلاح و تربيت ايران ، 9 سال پس از تصويب اين قانون در سال 1347 در شمال غرب تهران تهران ، انتهاي شهر زيبا ، در كوي كن تاسيس گرديد . در سال هاي بعد در مشهد و اهواز نيز كانون هاي اصلاح و تربيت باامكانات كمتر تشكيل شدند  ( 58 ) . اين روند ادامه يافت و در ساير استان ها كانون هاي اصلاح و تربيت با الگوگيري از كانون اصلاح و تربيت استان تهران تاسيس گرديدند ، با اين تفاوت كه كانون اصلاح و تربيت تهران در ابعاد وسيع تري به نسبت ساير كانون هاي اصلاح و تربيت كشور احداث گرديده است و بخش قابل توجهي از بازديدهايي كه از سوي مجامع حقوق بشر انجام مي گيرد ، از كانون اصلاح و تربيت تهران مي باشد ( 2 ) و اين روند ادامه يافت به طوري كه در سال 1376 ، 6 كانون اصلاح و تربيت ، تا سال 1385، 23 كانون اصلاح و تربيت و اكنون (در سال1392) 29 كانون اصلاح و تربيت در سطح استان هاي كشور وظيفه نگهداري و اصلاح و تربيت اطفال و نوجوانان بزهكار را بر عهده دارند و در 2 استان فاقد كانون اصلاح و تربيت ، ( استان هاي سمنان و آذربايجان شرقي ) نوجوانان بزهكار را در بندهاي جوانان زندان ها نگهداري مي كنند  (13) . كانون اصلاح و تربيت مركز نگهداري ، تهذيب و تربيت اطفال و نوجواناني است كه به علت ارتكاب بزه محكوم شده اند . كودكان و نوجوانان معارض قانون به خاطر رفتار يا انجام اعمالي به تشخيص دادگاه صالح به كانون اصلاح و تربيت تحويل مي‏شوند. اين مراكز در ورود مددجو و صدور حكم آزادي نقشي ندارد، و دادگاه آن را تعيين مي‏نمايد . كانون اصلاح و تربيت استان تهران ، به موجب قانون تبديل شوراي سرپرستي زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور به « سازمان زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي » مصوب 17 / 11 / 64 و ماده 18 آيين نامه قانوني مقررات اجرايي سازمان زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور مصوب    7 / 1 / 72 تحت نظارت سازمان زندان ها اداره و نگهداري مي شود . در مهرماه 1378 ، به دستور رياست سازمان زندان ها و اقدامات تاميني و تربيتي كشور و مدير كل اداره كل زندان هاي استان تهران و با همكاري كانون اصلاح و تربيت ، در ضلع شمالي كانون، مكاني براي نگهداري دختران بزهكار تعبيه شد . بدين ترتيب نوجوانان دختر معارض قانون كه تاقبل از اين تاريخ در زندان ها به همراه مجرمين بزرگسال نگهداري مي شدند به كانون تهران منتقل گرديدند  ( 58 ) . از مهمترين اهداف تأسيس كانون اصلاح و تربيت جداسازي نوجوانان بزهكار از مجرمين بزرگسال ، تربيت و تهذيب طفل بزهكار و اقدامات تربيتي درباره او تا مرحله باز تواني است و تا زماني ادامه مي يابد كه بتواند فرد شايسته اي شود ( 11 ) و ( 5 ) .

[1]  Saint - Michel

[2]- Jhon Howard

[3] - خانه امن، يك مؤسسه خصوصي مراقبت از كودك بود كه در ايالات متحده براي كودكاني كه درگير در رفتار غيرقانوني بوده يا احساس مي‌شد كه در معرض خطر چنين رفتاري هستند، ايجاد شد. هرچندكه هدف اوليه آن آموزش و تربيت نوجوانان براي زندگي‌هاي توليدي بود؛ اما خانه‌هاي امن، در نظم و انضباط سختگيرانه و كار سخت، معروف‌تر از زندان‌ها شدند .

[4] -Boston

[5]- Philadelphia

²⁴- Rochester

²⁵- Cincinnati

²⁶- New Orleans

²⁷- Providence

²⁸- Baltimore

²⁹- Pittsburgh

³⁰- Chicago

³¹- Saint Louis

[14] Reformatory school industrial school

[15] Elmira

[16]  Brostal